Έκθεση Α' Λυκείου " Περιθωριοποίηση " (Σχεδιάγραμμα)

 ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΠΕΡΙΘΩΡΙΟΥ

Αυτοπεριθωριοποίηση

Ένα τμήμα του περιθωρίου είναι συνήθως νεαρά άτομα που παρουσιάζουν αντικοινωνική και αποκλίνουσα συμπεριφορά. Αναπτύσσουν μια ιδιαίτερη υπο­κουλτούρα και ζουν συνειδητά / εκούσια στο περιθώριο, όπως οι αναρχικοί, οι χούλιγκανς, οι τρομοκράτες που θεωρούνται περιθωριακά άτομα. Εκφράζουν περιφρόνηση προς την κοινωνία στην οποία ζουν, χλευάζουν τις δομές της και δεν ασπάζονται την κυρίαρχη ιδεολογία της. Αμφισβητούν άγονα, αρνούνται τους θεσμούς και τις αξίες, οπότε αποκόπτονται από το κοινωνικό σύνολο.

Πρόκειται για άτομα που αμφιταλαντεύονται ανάμεσα στην ανασφάλεια και την επιθετικότητα, την τάση για απομόνωση και για προβολή. Διακρίνο­νται κυρίως από συναισθήματα αδιαφορίας για τον κοινωνικό περίγυρο, αφού συχνά επιδιώκουν τη δημιουργία έκρυθμων καταστάσεων (π.χ. τρομοκρατικές ενέργειες, βανδαλισμοί). Η απόκλιση τους εξωτερικά εκδηλώνεται, συνήθως, με εκκεντρική εμφάνιση, γλωσσικές αποκλίσεις (π.χ. αργκό, νεολογισμοί) και ιδιότυπη συμπεριφορά (π.χ. αντιδραστική ή προκλητική).

2. Ετεροπεριθωριοποίηση

Ορισμένα άτομα που περιθωριοποιούνται ακούσια από την κοινωνία συνιστούν ιδιότυπες μειονότητες. Εξαιτίας των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους, συνή­θως ζουν παρασιτικά, χωρίς εργασία, αφού η κοινωνία τούς απομόνωσε, στερώ­ντας τους την ευκαιρία για συμμετοχή στο κοινωνικό γίγνεσθαι. 1 Ιρόκειται για άτομα με ειδικές ανάγκες, μετανάστες, ναρκομανείς, ομοφυλόφιλους, ασθενείς του ΑΙϋδ, άνεργους κ.ά., που θεωρούνται περιθωριοποιημένα άτομα. Οι άν­θρωποι αυτοί -στην πλειοψηφία τους τουλάχιστον- δεν υιοθετούν περιθωρια­κές ιδέες και επιθυμούν την ένταξη τους στην κοινωνία. Δυστυχώς, όμως, η κοινωνία τούς στιγματίζει ως περιθωριακούς, επιβάλλοντας τους μια «ελαττω­ματική ταυτότητα», η οποία προσδιορίζει τη συμπεριφορά του ατόμου αλλά και της κοινωνίας απέναντι του (π.χ. ο στιγματισμός ενός αποφυλακισμένου περιο­ρίζει ή και αποκλείει την επαγγελματική του αποκατάσταση).

3. Μικτή ττεριθωριοηοίηση

Υπάρχουν κατηγορίες κοινωνικού αποκλεισμού που δε συνιστούν αμιγώς μορ­φές αυτοπεριθωριοποίησης ή ετεροπεριθωριοποίησης, αλλά αποτελούν συνδυ­ασμό αυτών, όπως λ.χ. οι τοξικομανείς.

Παρατήρηση

Σταθερές μορφές αποκλίνουσας συμπεριφοράς φαίνεται πως δεν υπάρχουν: Κάθε εποχή και κάθε κοινωνία έχει τα δικά της κριτήρια, συμφωνά με τα οποία χαρακτηρίζει ως αντικοινωνικές τις συμπεριφορές των ατόμων. Ωστόσο, γεγο­νός είναι πως όποιος παρεκκλίνει από το κατεστημένο, τους καθιερωμένους κανόνες της κοινωνίας, βαφτίζεται ως «περιθωριακός».

ΑΙΤΙΑ ΠΕΡΙΘΩΡΙΟΠΟΙΗΣΗΣ

Το φαινόμενο της περιθωριοποίησης αφορά, κυρίως, τη νέα γενιά. Τα αίτια που την προκαλούν σταχυολογούνται στα ακόλουθα:

■     Η κρίση των ηθικών αξιών της εποχής μας: Η ιδιοτέλεια, ο ατομικισμός, η έλλειψη ανθρωπιάς, ο έντονος ανταγωνισμός κ.λπ. αποτελούν χαρακτη­ριστικά των συγχρόνων κοινωνιών που προλειαίνουν το έδαφος για φυγή ή παραίτηση.

■     Η απουσία ιδανικών, στόχων, οραμάτων: Σε σκοπό ζωής σήμερα έχει αναχθεί το κυνήγι του καταναλωτισμού· τα άτομα είτε επιδίδονται σε μια επίμονη και συνεχή προσπάθεια απόκτησης υλικών αγαθών, που αποβαίνει άκαρπη, είτε, έχοντας κατακτήσει την υλική ευμάρεια, διέπονται από αίσθη­μα κορεσμού. Και στις δύο, πάντως, περιπτώσεις δεν υπάρχουν αςίες και σκοποί που να νοηματοδοτούν τη ζωή και να οδηγούν σε υγιείς αναζητήσεις, ενώ το αίσθημα του ανικανοποίητου, που βιώνουν τα άτομα αυτά, γεννά τάσεις φυγής.

 Η αποπροσωποποίηση των ανθρώπινων σχέσεων, η μοναξιά που βιώνει ο σύγχρονος άνθρωπος -ιδιαίτερα ο κάτοικος των μεγάλων αστικών κέντρων-προξενεί απεγνωσμένη αναζήτηση στήριξης και ανθρώπινης επικοινωνίας. Γι' αυτό κάποια άτομα στρέφονται σε περιθωριακές ομάδες και γίνονται ευ­επίφορα στα μηνύματα τους ή απομονώνονται (αναζήτηση υποκατάστατου επαφής μέσω της ένταξης σε κοινωνικές υποομάδες).

■     Οι ταχύτατες αλλαγές σε όλους τους τομείς της σύγχρονης ζωής (π.χ. τε­χνολογία, επιστήμη, πολιτική, εργασία) δημιουργούν πλήθος απαιτήσεων, εξαιτίας των οποίων ο νέος αναστατώνεται και αμφιβάλλει αν θα ανταπο­κριθεί επαρκώς, οπότε οδηγείται σε φυγή, σε παραίτηση. Σ' αυτό συντείνουν και οι ανισότητες, το αίσθημα κατωτερότητας που η σύγχρονη τεχνολογία προκαλεί κ.ά. (τεχνολογική περιθωριοποίηση).

■     Η οικογένεια: Οι γονείς που είναι είτε υπερπροστατευτικοί και καταπιεστι­κοί είτε αδιάφοροι, αδυνατούν να διαπαιδαγωγήσουν ορθά τα παιδιά τους και να τα γαλουχήσουν με αξίες και ιδανικά. Παράλληλα, η απουσία διαλόγου και υποδειγμάτων σωστής συμπεριφοράς δεν προετοιμάζει τους νέους για το μέλλον, οπότε η πραγματικότητα της ζωής τούς απογοητεύει. Αισθάνονται, λοιπόν, μετέωροι, καθώς δε διαθέτουν άμυνες, επαναστατούν και απομακρύ­νονται από τους γονείς. Επίσης, η κρίση του σύγχρονου θεσμού της οικογέ­νειας (π.χ. διαζύγια, καθημερινές διαφωνίες και συγκρούσεις) μαρτυρά πως οι νέοι στερούνται στοργή, αγάπη, αφοσίωση, ψυχική στήριξη, ουσιαστική επικοινωνία και αυθεντική επαφή. Γι' αυτό, απορρίπτουν την οικογένεια και στρέφονται σε περιθωριακές ομάδες, όπου εισπράττουν κατανόηση, συμπα­ράσταση, συντροφικότητα.

■   Η έλλειψη ορθής αγωγής και παιδείας από το σχολείο: Η εκπαίδευση απώλεσε το ανθρωποκεντρικό της περιεχόμενο, ενώ στράφηκε αποκλειστι­κά στη μετάδοση γνώσεων. Ετέθη, δηλαδή, σε δεύτερη μοίρα η διάπλαση της προσωπικότητας των εφήβων, οι οποίοι χαρακτηρίζονται από ακρισία, απουσία στόχων και οραμάτων, γι' αυτό ένα μέρος της νεολαίας παραιτείται και περιθωριοποιείται. Στο ίδιο αποτέλεσμα, όμως, οδηγεί και η αδυναμία για σχολική καταξίωση, δείγματα της οποίας είναι οι επαναλαμβανόμενεςάσχημες επιδόσεις, οι αποτυχίες στις εξετάσεις, οι αποβολές, οι αρνητικοί χα­ρακτηρισμοί - ετικέτες (λ.χ. «αδιάφορος», «ανίκανος» ή «αδύναμος» μαθητής).

 Το χάσμα των γενεών: Αφενός, τα κρούσματα αρνητικής συμπεριφοράς των ενηλίκων προς τους νέους (αδυναμία κατανόησης, αποθάρρυνση, συνε­χής κριτική και έλεγχος, έλλειψη εμπιστοσύνης, απουσία διάθεσης για αρω­γή και ενίσχυση, υποκρισία κ.ά.), αφετέρου, τα γνωρίσματα της νεότητας (επαναστατικότητα, αντιδραστικότητα, ψυχολογικές διακυμάνσεις, αβεβαι­ότητα, επιπολαιότητα χαμηλή αυτοεκτίμηση, συμπλέγματα κατωτερότητας κ.ά.) έχουν ως συνέπειες την αντικοινωνική συμπεριφορά και την τάση φυ­γής των νέων. Άστοχα, λοιπόν, στρέφονται σε κακές συναναστροφές και επιλέγουν νόθες μορφές ψυχαγωγίας.

     Η πολιτεία: Απόρροια της κρατικής ανικανότητας αποδεικνύονται τα υψηλά ποσοστά ανεργίας και υποαπασχόλησης που με τη συνεπαγόμενη οικονομική δυστοκία ενδεχομένως αποτελούν βασικό παράγοντα κοινωνι­κής απομόνωσης των νέων. Παράλληλα, η απογοήτευση των νέων από τα φαινόμενα δημαγωγίας και λαϊκισμού οδηγεί σε αποστασιοποίηση από την πολιτική ζωή. Σίγουρα, αντιλαμβάνονται ότι ορισμένοι επιτήδειοι επιδιώ­κουν να τους εκμεταλλευτούν πολιτικά φανατίζοντας τους ή πιέζοντας τους να λειτουργούν ανατρεπτικά. Στο αυτό συντείνουν η αναξιοκρατία, ο νεπο-τισμός και η αδυναμία επίλυσης των προβλημάτων από τους πολιτικούς. Γι'  αυτό οι νέοι που πάσχισαν να αποκτήσουν τίτλους σπουδών και όμως αδυνατούν να απολαύσουν το δικαίωμα στην απασχόληση, αντιμετωπίζουν σοβαρό ενδεχόμενο περιθωριοποίησης.

     Τα Μ.Μ.Ε.: Ο ρόλος που διαδραματίζουν είναι ομολογουμένως καταλυτι­κός, ιδιαίτερα όταν προβάλλουν -ή, ακόμη χειρότερα, ηρωοποιούν- περι­θωριακούς τύπους, ενώ υπάρχει ελλιπής ή στρεβλή πληροφόρηση για τις περιθωριακές ομάδες. Η προβολή, λοιπόν, αρνητικών προτύπων χωρίς αντιστάθμισμα σε συνδυασμό με την τάση των εφήβων για μιμητισμό και αφομοίωση αλλότριων τάσεων, προλειαίνουν το έδαφος για την περιθωριο­ποίηση τους.

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ

Οι δυσάρεστες επιπτώσεις της περιθωριοποίησης αλλοτριώνουν το ίδιο το άτο­μο, αλλά αγγίζουν επικίνδυνα και την κοινωνία:

α) Το άτομο

■   Απομονώνεται, απομακρύνεται από τον κοινωνικό περίγυρο, βιώνει τη μοναξιά ή τις προβληματικές διαπροσωπικές σχέσεις (στο οικογενειακό και στο ευρύτερο περιβάλλον), καταφεύγει σε «τεχνητούς παραδείσους» ή στο αλκοόλ.

     Χάνει την εσωτερική του ελευθερία και γίνεται δέσμιο των παθών του επιβαρύνοντας σε όλα τα επίπεδα τον εαυτό του (οικονομικό, ψυχολογικό, κοινωνικό, πνευματικό, πολιτικό κτλ.).

■   Βιώνει έντονα ψυχολογικά προβλήματα (τάσεις αυτοκαταστροφής, κατά­θλιψη, άγχος, φοβίες), γι' αυτό κλονίζεται βαθμιαία η σωματική και η ψυχι­κή του υγεία (π.χ. ναρκομανής).

   • Αδιαφορεί για την πνευματική του καλλιέργεια και για το ηθικό ποιόν του, με συνέπεια να ελαχιστοποιούνται οι πιθανότητες να κατακτήσει την εσωτερικότητα και μια αξιοπρεπή διαβίωση.

β) Η κοινωνία

Διασαλεύεται η ομαλότητα και η ευρυθμία της, καθώς η παρασιτική ζωή κάποιων νέων (π.χ. αποφυλακισμένοι, ναρκομανείς) ή η καταστροφικότητά τους (π.χ. αναρχικοί, χούλιγκανς) εντείνουν τα φαινόμενα κοινωνικής πα­θογένειας.

     Επέρχεται κρίση και παρακμή σε οικονομικό, πολιτικό και πολιτιστικό επί­πεδο, εφόσον η κοινωνία στερείται ικανά άτομα (ενεργό δυναμικό προσωπι­κό) που θα σημείωναν πολλαπλή κοινωνική προσφορά.

■   Υπάρχει σοβαρό ενδεχόμενο υπονόμευσης της δημοκρατίας, ελλοχεύει ο κίνδυνος εθνικού αποχαρακτηρισμού αλλά και εν γένει του αποπροσανα­τολισμού από τη συλλογική υπεύθυνη δράση. Και αυτό γιατί οι περιθωριο­ποιημένοι νέοι δε διαμορφώνουν πολιτική συνείδηση και εθνική ταυτότητα, αδιαφορούν για την παράδοση και είναι ευεπίφοροι σε φανατισμούς, πλάνες και προπαγανδιστικούς μηχανισμούς.

 Αποδυναμώνεται ο αγώνας για την επίλυση των τοπικών και των παγκό­σμιων προβλημάτων (π.χ.οικολογικό αδιέξοδο, πολεμικές συρράξεις, καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων).

          

                                       Επιμέλεια: Ιωάννης Κανακούδης (Εκθεσιολόγος)