« Προβλήματα ταυτότητας. Ανάμεσα στην ανωνυμία και τη
μισαλλοδοξία »
Τι σημαίνει να έχεις μία ταυτότητα, δηλαδή να έχεις επίγνωση ότι είσαι κάποιος, ότι έχεις έναν εαυτό; Αυτό το ερώτημα το είχε θέσει ο Σωκράτης απορητικά και αυτό υπήρξε το πρώτο αίτημα για αυτοσυνείδηση. Το σωκρατικό « γνώθι σαυτόν » σημαίνει πάρε απόσταση από την ενστικτώδη αμεσότητα της ζωής, ξεπέρασε τις στιγμιαίες ή παρορμητικές αντιδράσεις και φώτισε την ύπαρξη σου στη συνέχεια και την ενότητα της δια μέσου του χρόνου. Μια συνέχεια που φανερώνει το νόημα και την αξία της.
Για τους λαούς αυτή η συνέχεια σημαίνει Ιστορία. Συνείδηση της ταυτότητας των έχουν οι λαοί εφόσον έχουν συνείδηση της Ιστορίας των. Διαθέτουν δηλαδή μνήμη για πράξεις και έργα δεμένα σε τόπο και χρόνο με ό,τι ονομάζουμε πατρίδα και που είναι άξια αναγνώρισης. Η Ιστορία έτσι σφραγίζει την ιδιαιτερότητα και το μέγεθος της παρουσίας ενός λαού. Συνείδηση της σημαίνει συνείδηση ταυτότητας.
Ό,τι όμως ισχύει για τους λαούς, ισχύει και για πρόσωπα. Η συνέχεια στην περίπτωση αυτή αφορά την προσωπική ζωή, τα συσσωρευμένα βιώματα που πλάθουν το υπόβαθρο της συνείδησης μας, για να ξεχωρίσουν βαθμιαία σε επίγνωση της ιδιαιτερότητας του προσώπου, που αποδίδει μια αξία στον εαυτό του και αγωνίζεται με πράξεις και έργα να ανταποκριθεί σ’ αυτήν.
Η ταυτότητα μας λοιπόν δεν μας δίδεται έτοιμη αλλά μας παραδίδεται ως έργο ζωής. Συνεχώς καλούμαστε, στις κρίσιμες ιδιαίτερες στιγμές, να αποδείξουμε ποιοι είμαστε, να καταξιώσουμε ή να προδώσουμε, να επαληθεύσουμε ή να αγνοήσουμε το νόημα που έχει αυτή η παρουσία μας.
Σήμερα αισθητός είναι ο κίνδυνος που προέρχεται από την υποχώρηση της συνείδησης της ιδιαιτερότητας των λαών μπροστά σε ένα διφορούμενο οικουμενισμό. Ο οικουμενισμός της εποχής μας προβάλλει με δύο μορφές: Είναι πρώτα ο οικουμενισμός που ζητά, ενισχυμένος και από τα επιτεύγματα της τεχνολογίας, να ενώσει τους ανθρώπους κάτω από μια ενιαία ηθική και πολιτική συνείδηση στηριγμένος σε κανόνες και αρχές γενικά παραδεκτές, σε ένα, θα λέγαμε πανάνθρωπινο λόγο. Υπάρχει όμως και ένας άλλος οικουμενισμός που μετατρέπει τους ανθρώπους και τους λαούς σε καταναλωτικές μάζες καταργώντας την ιδιαιτερότητα τους, αφού τους εξαναγκάζει σε μια τυποποίηση που καθορίζεται από τις ρυθμιστικές επιταγές μιας χωρίς σύνορα παραγωγής και κατανάλωσης σε αγαθά υλικά και πνευματικά. Τα ίδια κέντρα καθορίζουν τις ανάγκες και τις συνήθειες μας στη μόδα, τη διατροφή, την ψυχαγωγία, τα θεάματα και τα ακούσματα και συντηρούν μια απρόσωπη χωρίς ιδιαιτερότητα και χωρίς ταυτότητα ζωή.
Στην πρώτη του μορφή, την υγιή, ο οικουμενισμός μας διανοίγει τον ορίζοντα προς μια πανανθρώπινη κοινότητα. Προβάλλει και ενεργοποιεί το κατεξοχήν ανθρώπινο, που μας ενώνει με όλους τους άλλους και μας ωθεί να αποβάλλουμε τις προκαταλήψεις και τα στερεότυπα που μας χωρίζουν. Αναθεωρώντας και επανερμηνεύοντας έτσι τον εαυτό μας δεν καταργούμε αλλά σώζουμε την ιδιαιτερότητα μας μέσα σ’ ένα κόσμο πολυφωνικό και πλουραλιστικό.
Η δεύτερη αντίθετα μορφή οικουμενισμού αποτελεί μια ισοπεδωτική εξουθένωση του προσωπικού πυρήνα και της ιστορικής ιδιαιτερότητας κάθε λαού, γιατί μετατρέπει τη ζωή σ’ ένα μηχανισμό προσαρμογής και υποκαθιστά τη δημιουργική έκφραση με την τυραννία της κατασκευής. Όταν όλοι καταναλώνουν τα ίδια πράγματα, έχουν τις ίδιες ανάγκες, συμπεριφέρονται και αντιδρούν πανομοιότυπα, τότε δεν απέχουμε πολύ από τον εφιαλτικό κόσμο του Όργουελ. Τη θέση των ανθρώπων την παίρνουν τα ανδρείκελα, που ωστόσο ακόμα αντιδρούν και πονούν.
Κ. Μιχαηλίδης
Αναρτήσεις
