Κείμενο " Επιστήμονας αποκλειστικά ειδικευμένος ή πολύπλευρα μορφωμένος "

Κείµενο:  Επιστήµονας αποκλειστικά ειδικευµένος ή πολύπλευρα µορφωµένος;

                                   

Είναι γεγονός πως η ειδίκευση είναι απαραίτητη, είναι αντικειµενική νοµοτέλεια. Όσο µεγαλύτερη εµβάθυνση γίνεται σ’ έναν τοµέα, τόσο µεγαλύτερο είναι το όφελος των ανθρώπων. Η µονόπλευρη, όµως, ενασχόληση µ’ ένα αντικείµενο, µε µια πλευρά του µπορεί να οδηγήσει στην τυποποίηση, στη ρουτίνα, στην αποσπασµατικότητα. Όταν η εξειδίκευση γίνεται αυτοσκοπός απογυµνώνεται το επιστηµονικό έργο από την κοινωνική του ουσία, αποσυνδέεται από την κοινωνική του εφαρµογή. Μπορεί, πολύ εύκολα, να δικαιολογηθεί και  η αντιανθρωπιστική χρήση της  επιστήµης, η σύνδεσή της µε µεγάλα ανθρωπιστικά συµφέροντα. Στο όνοµα µιας τεχνοκρατικής αντίληψης απογυµνώνεται η επιστήµη από την ανθρωπιστική της ουσία. Ταυτόχρονα, καθώς ο ίδιος ο επιστήµονας αποξενώνεται πολύπλευρα από τους άλλους ανθρώπους, αποξενώνεται και από τον ίδιο του τον εαυτό. Γίνεται µονοδιάστατος.

Αντίθετα, ο επιστήµονας που γνωρίζει την ουσία του έργου του έχει διαφορετικές απαιτήσεις και από τον ίδιο του τον εαυτό και από το αντικείµενο µε το οποίο ασχολείται. Κοινωνικά ευαισθητοποιηµένος συµβάλλει µέσα από την επιστήµη του στην κοινωνική εξέλιξη. ∆εν εννοεί την πολύπλευρη µόρφωση ως αθροιστική ενασχόληση µε διάφορες τέχνες ή µε άλλους τοµείς του επιστητού, αλλά ως ουσιαστική ανάγκη ζωής, ως προϋπόθεση για την πολύπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητάς του, για την ιστορική δικαίωση του έργου του.

Χρειάζεται, όµως, εδώ να θίξουµε και µια άλλη πλευρά που έχει αναδείξει η ίδια η ανάπτυξη της επιστήµης σήµερα. Είναι γνωστό πως όσο µεγαλύτερη είναι η κατάκτηση ενός γνωστικού τοµέα, τόσο πιο οπλύ γίνεται φανερή η σύνδεσή του µε άλλους τοµείς της επιστήµης. Η τάση για ειδίκευση µετατρέπεται στο διαλεκτικά αντίθετό της, στη γενίκευση µέσω της ανάπτυξης των σύνθετων επιστηµών (π.χ. κυβερνητική, πληροφορική, βιοµηχανία, αστροναυτική, εφαρµογή των µαθητικών σ’ όλες τις επιστήµες, κ.λπ.).

Η παραδοσιακή αντίληψη για την εξειδίκευση αρχίζει να ανατρέπεται µπροστά στα νέα δεδοµένα. Για να µπορέσει ένας επιστήµονας ν’ ανταποκριθεί στις νέες απαιτήσεις  χρειάζεται να  έχει  επίγνωση της  ενότητας  της  γνώσης, επίγνωση της πολυµορφίας της. Οι µεγάλες επιστηµονικές ανακαλύψεις έχουν γίνει από ανθρώπους µε ευρείς ορίζοντες σκέψης, πλούτο γνώσεων και ενδιαφερόντων. Ο Αϊνστάιν έλεγε πως ο Ντοστογιέφσκι του έδωσε πολύ περισσότερα απ’ ό,τι ο Γκάους. Αλλά και οι µεγάλοι επιστήµονες της Αναγέννησης ήταν άνθρωποι µε δύναµη σκέψης, µε πάθος. Ήταν πολυµαθείς. Το πρότυπο του Homo universalis (καθολικός άνθρωπος) χαρακτήριζε τον Λεονάρντο ντα Βίντσι, τον Ντύρερ, τον Μακιαβέλι, τον Λούθηρο.

Το βασικό στοιχείο της προσφοράς ενός επιστήµονα έγκειται στο να συµβάλει µέσα από το έργο του έργο του στην απελευθέρωση του ανθρώπου. Για να γίνει αυτό κατορθωτό χρειάζεται πρώτ’ απ’ όλα η προσωπική συνειδητοποίηση και η ευθύνη του επιστήµονα για το κοινωνικό αποτέλεσµα του έργου. Το επιστηµονικό έργο δεν είναι κοινωνικά ουδέτερο έργο. Όσο κι αν οι τύποι, οι αριθµοί, οι έννοιες έχουν µια «απρόσωπη» ταυτότητα, αν τα δούµε αποµονωµένα στους τοίχους ενός εργαστηρίου ή στις σελίδες ενός βιβλίου, κατά την έξοδό τους στον κοινωνικό στίβο αποκτούν συγκεκριµένη ταυτότητα, η οποία καθορίζεται από τον τρόπο εφαρµογής τους. Σ’ αυτό το σηµείο έγκειται και η ευθύνη, η προσωπική στάση του επιστήµονα. Μια  θετική  για  την  ανθρώπινη  πρόοδο  εξέλιξη  συνεπάγεται  µια  πολύπλευρη µόρφωση του επιστήµονα καθοριστική για το πώς εννοεί και κατανοεί τη συµµετοχή του µέσα από το έργο του στην κοινωνική ζωή.

Είναι σαφές, λοιπόν, ότι η πρώτη επιλογή αφορά τον ίδιο τον επιστήµονα. Είναι δική του ευθύνη το αν γίνει διαβασµένο ανδράποδο, βολικό και υπάκουο σε κάθε λογής αντιανθρωπιστικές επιδιώξεις ή αν, µετουσιώνοντας τις ειδικευµένες γνώσεις του σε γνώση, συνδέει τα όσα γνωρίζει µε το κοινωνικό, συλλογικό όφελος. Είναι δική του επιλογή τον να ζέψει τις γνώσεις του υποζύγιο σε ιδιοτελεί συµφέροντα ή το να επιλέξει τον δρόµο της υψηλής ευθύνης που διακρίνει τον άνθρωπο ο οποίος έχει συνείδηση της κοινωνικής αναφοράς του έργου του.

Είναι όµως και θέµα γενικότερο το πώς θα δηµιουργηθούν εκείνοι οι κοινωνικοί όροι οι οποίοι θα διευκολύνουν τις επιλογές ενός επιστήµονα και θα εξουδετερώνουν τις πιέσεις οι οποίες πιθανόν εξασκούνται πάνω του.

                 Αιµιλία Καραλή, Λόγος, τεχνική και τέχνη στην έκθεση

                                  
                                 Εκδ. Στάχυ, 1993, σελ. 317-318